Fisterra e o seu Cabo: o miradoiro ao cabo do mundo
Estamos ante unha das mellores vistas da Costa da Morte, onde viaxeiros de todos os recunchos do mundo, veñen para poder gozar deste escenario único.
Ata fai menos de mil anos, a xente cría que este lugar era o confín do mundo coñecido. Máis aló non había nada, só mar. Se seica, unhas bestas monstruosas que vivían alí, onde terminaba o océano e que devoraban a todo aquel que ousase navegar polo “Mare Tenebrosum”. Afortunadamente estas ideas desapareceron por completo co paso do tempo, pero aínda así, hoxe día, esta paraxe segue rodeado de misterio, de lendas e de crenzas que a converten nun lugar que arrastra unha boa carga de misticismo. Así é o Cabo de Finisterre: o miradoiro ao cabo do mundo.
O Cabo Fisterra é unha península que se penetra 3 quilómetros no mar da Costa da Morte. A punta é un cantil en ascensión desde os temidos illotes de O Petonciño e de O Centolo ata o monte de O Facho (242 metros) onde parece que estaba o Ara Solis da Antigüidade para a celebración dos ritos solares.
O seu emprazamento é de singular relevancia, xa que desde aquí , desde onde estamos, miramos á dereita, á esquerda ou de fronte, todo o que se ve, é mar. Non en balde, Fisterra é o punto máis occidental de Europa, por iso, desde a antigüidade considerouse este lugar o fin da Terra, ou finis terrae, como o bautizaron os romanos. Hoxe día, en certo xeito, o Cabo Fisterra segue sendo para moitos o fin de algo, o final dun camiño, dun percorrido, tanto físico como espiritual.
O pobo de Fisterra, nome procedente do latín finis terrae, cautivou dende antigo a multitude de persoas que anhelaban asomarse ao cabo do mundo, onde a terra acaba e o mar comeza, ou polo menos así o creron as lexións romanas ao contemplar o afundimento do sol nas súas augas.
Antigos xeógrafos grecorromanos sitúan aquí o Promontorium Nerium e o Ara Solis, o altar de culto ao sol, construído polos fenicios e que o mesmo Apóstolo Santiago fixo destruír ao pouco tempo.
A singularidade de Fisterra xorde das moitas lendas que envolven a estas terras, nas que se entrelazan temas relixiosos, marítimos e elementos pétreos. Grazas á memoria da xente deste lugar, estas lendas seguen vivas, cativando, xunto ás marabillosas vistas que Fisterra posúe, a todo aquel que se asoma a visitar o Fin do Mundo.
Fisterra está formado por un núcleo antigo crecido en anfiteatro sobre o porto. As súas casas e estreitas rúas son dun gran tipismo e orixinalidade. No centro atópase a Praza de Ara solis, nos arredores, de camiño ao faro, atopamos o monumento máis interesante da vila: a Igrexa de Santa María das Areas e dentro do conxunto histórico da vila, destaca tamén o Castelo de San Carlos.
O seu porto é o maior lugar de actividade do pobo e a súa lonxa, a primeira lonxa turística de Galicia. A frota está formada por pequenos barcos de baixura que utilizan diversas artes de pesca como o palangre, nasas, betas, etc.
A calquera hora do día que paseemos polo porto, atopamos mariñeiros que van ou veñen de pescar, reparando as súas redes ou na lonxa poxando o peixe.
O sector pesqueiro é un dos máis tradicionais do pobo.
Costa da Morte
O xeodestino Costa da Morte abarca os concellos de Cabana de Bergantiños, Camariñas, Carballo, Carnota, Cee, Coristanco, Corcubión, Dumbría, Fisterra, A Laracha, Laxe, Malpica de Bergantiños, Mazaricos, Muxía, Ponteceso, Vimianzo e Zas.
No lugar onde nos atopamos estaba o fin do mundo, o “Finis Terrae” dos romanos. Un lugar fascinante desde a máis remota antigüidade, e onde moitos peregrinos dan por finalizado a súa viaxe despois de pasar por Santiago de Compostela.
A lendaria Costa da Morte debe o seu nome aos numerosos naufraxios que aquí ocorreron. Unha agreste franxa costeira con praias inmensas como Carnota e tamén cantiis, fortes correntes e repentinos temporais que a fan tan temida polos navegantes. Aquí manda o mar. Así nolo lembra o Cemiterio dos Ingleses, preto de Cabo Vilán onde foron enterrados os mariños do Serpent que naufragaron en 1890. E quizá para pedir clemencia ao ceo, esta é tamén unha costa salpicada de santuarios máxicos, como o da Virxe da Barca.
Pero ás veces, o mar penétrase na terra e convértese nunha protectora ría: Corcubión,Lires, Camariñas, Corme e Laxe. Pobos con auténtico sabor mariñeiro e moitas historias que contar. Como os hórreos xigantes de Carnota e Lira, ou a delicadeza dos encaixes de Camariñas.
Centolo e Monte Facho
Este Monte onde nos atopamos, e onde se empraza o faro, é coñecido como Monte Facho, cunha altura de 242 m de altitude goza de recoñecemento internacional pola riqueza da súa flora e fauna.
É un lugar de lenda onde poder admirar a inesquecible posta de sol e o impresionante Faro de Fisterra.
Na cima de Monte Facho, os nerios, antigos poboadores destas terras,tiñan o seu altar do sol: o Ara Solis, onde facían os seus ritos pagáns de culto ao astro rei, tamén atopamos neste monte as chamadas Pedras Santas onde as parellas estériles deitábanse nestas pedras para alcanzar a fertilidade.
Desde este Monte Facho, se miramos ao horizonte, podemos tamén contemplar a roca de O Centolo, antigamente coñecido como Centulo (demo), onde innumerables buques como o HSM Captain, o Blas de Lezo, o Bitten, entre outros naufragaron. Está a 700 metros da costa e elévase 25 metros sobre o nivel do mar. Os arredores desta roca, que imita a forma da cuncha do crustáceo ao que lle debe o seu nome, son zonas de duro traballo para os mariñeiros do litoral.
Naufraxios
Todo o litoral que estamos a contemplar dende nos atopámos, conforma a Costa da Morte, abrupto, rochoso e cheo de perigosos baixos e cantiis, é testemuña de numerosos naufraxios, que se cobraron multitude de vidas humanas, non sendo maior esta cifra grazas á xenerosidade e ao heroísmo da xente destas terras, algunhas das cales chegaron a poñer en perigo as súas vidas para salvar as doutros.
A razón destes naufraxios é sinxela; fortes correntes oceánicas, gran cantidade de cantiis, bajíos, pedras mergulladas a poucos metros de profundidade, frecuentes temporais, néboas repentinas e un vento que ás veces pode superar os 120 quilómetros por hora.
Desde o ano 1.345 ata os nosos días, hai documentados 633 afundimentos na Costa da Morte e por iso xurdiron numerosas historias como as dos Raqueiros, versión local dos piratas mariños, que chegaban a provocar naufraxios confundindo aos barcos e facéndoos embarrancar, conseguindo prezados botíns.
Estes barcos que hoxe en día se atopan naufragados nas nosas costas son exemplos vivos de momentos moi concretos da historia cando en pleno século de ouro español, España estableceu un dominio case universal sobre os mares estando moi representados nesta costa os naufraxios dos barcos que atravesaban esta ruta, como os 20 bajeles da frota da armada española dirixida por Martín de Padilla en 1596, afundidas no seo de Finisterre xusto aos pés do faro.
Na época victoriana, momento no que Inglaterra exerce por primeira vez a hexemonía mundial, cabe destacar o naufraxio debido a un gran temporal do Vapor correo británico, Great Liverpool, en febreiro de 1846, onde morreron dúas mulleres e un neno, ou o gran acoirazado británico HMS Captain que chocou contra a roca O centolo, roca que podemos divisar desde aquí, para afundirse posteriormente debido a unha borrasca en 1870, nesta catástrofe perderon a vida 482 tripulantes.
No século XIX, coa inmigración europea e abrigo española con destino cara á América, o Gran Vapor transatlántico Aleman Salier naufragou e despareció sen deixar rastro nestas costas con máis de 400 persoas a bordo, unha noite de decembro de 1846.
Outro naufraxio destacable é o da corveta Bayonnaise, un dos barcos máis famosos que tivo nunca Francia na súa armada, en plenas Guerras Napoleónicas, foi afundido na praia de Langosteira de Fisterra en 1803. O navío cubría a ruta da Habana a Ferrol cando era perseguido polo buque inglés HMS Arden. O Bayonnaise foi embarrancado pola súa propia tripulación que o abandonou tras plantarlle lume. O buque estalou a media noite.
Aínda que o naufraxio que merece unha especial mención pola proximidade no tempo e o dano causado nas nosas costas é o Prestige. O 13 de novembro de 2002, o petroleiro monocasco Prestige accidentouse nunha tormenta mentres transitaba cargado con 77 000 toneladas de fuelóleo fronte á Costa da Morte, e tras varios días de manobra para o seu afastamento da costa galega acabouse afundindo a un 250 km da mesma. A vertedura da carga causou unha das catástrofes ambientais máis grandes da historia da navegación, tanto pola cantidade de contaminantes liberados como pola extensión da área afectada,
O episodio tivo unha especial incidencia en Galicia, onde causou ademais unha crise política e unha importante controversia na opinión pública.
Cos naufraxios sucedidos nesta Costa da Morte, poderíamos escribir a historia da humanidade, simplemente a través dos restos materiais afundidos atopados, grazas a este gran tráfico marítimo e ruta comercial, unha das máis importantes da historia.
Lendas na Costa da Morte
“A Costa da Morte” é coñecida normalmente como lugar onde viven mariñeiros intrépidos, de profundas e ancestrais tradicións e chea de supersticiones e lendas, transmitidas de pais a fillos nas longas noites de inverno, cando os temporais impiden a os barcos saír a faenar e nas que a Morte é a protagonista, debido entre outras teorías á bravura do mar nestas costas. Un mar que non ten piedade nin con barcos nin con homes, facendo do fondo do mar un cemiterio azul para centos de mariños.
As lendas falan de que ao ser esta terra, o Fin do Mundo, aí estaba a fronteira coa Morte, xa que na antigüidade existía a crenza de que a terra era plana e Fisterra era considerada o extremo máis occidental do continente europeo, é dicir, o punto de Europa máis próximo ao cabo do mundo.
Tamén falaban de que aquí, en Finis terrae, acababa o Camiño das Estrelas, hoxe Camiño de Santiago, por onde antigos camiñantes celtas, chegaban de toda Europa ao lugar onde o Sol morría cada día para renacer unha nova vida de Luz, de aí o nome de “costa da morte”.
Fisterra tamén se asociou co Ara Solis. Conta a tradición que os romanos atoparon no lugar un altar ao sol (Ara Solis) construído aí polos fenicios e que o Apóstolo Santiago mandaría destruír pouco despois.
Tamén neste monte Facho atópanse As Pedras Santas, dous grandes e case redondas pedras ás que se lles atribúe determinados dons, como o da fertilidade. Conta a lenda que a Virxe María e o seu Fillo Jesús, na viaxe que fixeron a Fisterra, despois de deixar a barca de pedra en Muxía, sentaron a descansar sobre estas pedras, outorgándolles o don de que a pesar do seu peso calquera persoa cunha soa man podía movelas. Doutra banda tamén se di, que nestas pedras aparecéuselles a Virxe a uns pastores.
Faro de Fisterra
Este impoñente faro que podemos contemplar diante de nós, foi construído en 1853, a 138 m. sobre o mar e protexe unha das costas máis perigosas do mundo.
É coñecido por todos os navegantes do mundo pola súa importancia como medio de advertencia da proximidade dunha costa sumamente perigosa, a súa luz chega a alcanzar 65 Km de lonxitude, así como pola fama de traizoeira desta zona marítima.
É o faro máis occidental e emblemático de Europa, considerado tradicionalmente como o cabo do fin do mundo, “Finis Terrae”.
Este punto avanza sobre o mar un 5 km en dirección sur, en paralelo ao granítico Monte Pindo formando a protexida e fermosa ría de Corcubión.
Durante miles de anos pensouse que cada noite o sol apagábase nas súas augas, e máis aló dese punto só existía unha rexión de tebras e monstros.
Este edificio, forma parte dun interesante conxunto da arquitectura fareira. É obra do enxeñeiro Félix Uhagón, e ten categoría de faro de primeira orde.
Se miramos á torre, feita de cantería, poderemos observar que a súa base octogonal acaba nunha cornixa sobre a que se apoia a balconada. Encima está a bóveda cunha lanterna poligonal, a 138 metros sobre o nivel do mar.
Orixinariamente funcionaba con lámpada de aceite, despois de diversas reformas electrificouse con lámpadas de incandescencia, emitindo un escintileo cada cinco segundos cun alcance de 31 millas mariñas (57 km).
Se avanzamos uns pasos vemos no edificio anexo ao faro, a Sirena, popularmente coñecida como a Vaca de Fisterra, obra de Anxo García do Hoyo, entrou en funcionamento en 1889 para os días nos que a néboa impedía ver a luz do faro. Emite dous sons estridentes cada minuto, cun alcance de 25 millas (46 km).
Segundo o historiador clásico Lucio Floro, Décimo Xuño Bruto, no ano 137 AC, chegou a este promontorio e non quixo marchar sen antes contemplar coma o Sol mergullábase no mar, renxendo como un ferro a lume vivo cando se introduce na auga.
Esta posta de sol é considerada hoxe en día un dos mellores espectáculos naturais que poden verse na Costa da Morte, Todo aquel que a visita vén contemplar ese momento máxico de como o sol morre no mar.
O Semáforo de Fisterra
Aquí en plena Costa da Morte, xunto ao faro de Finisterre, atopámonos co Semáforo de Fisterra, que se alza a 143 metros sobre o nivel do mar, máis alto que o propio faro cuxa altura é de 138 metros. Soamente con estes datos podemos afirmar e comprobar por nós mesmos que as vistas e as impoñentes postas de sol son o máximo goce dos seus visitantes.
Este edificio forma parte do conxunto arquitectónico do lugar, xunto co faro e a Vaca de Fisterra. Data do ano 1879, e a súa misión orixinal, debido á súa impoñente localización xunto ao océano Atlántico, era a de emitir sinais para a mariña de guerra, de aí o seu nome, xa que o Semáforo é un sistema de comunicación por medio de bandeiras, no que se utiliza a posición dos brazos para representar cada letra do alfabeto incluído no código internacional de sinais da OMI (Organización Marítima Internacional).
Despois do seu papel como sistema de comunicación, pasou un breve espazo de tempo sendo unha estación meteorolóxica. Actualmente, este edificio, rehabilitado integramente xa en dúas ocasións, polo prestixioso arquitecto César Portela, é un Delicatessen Hotel, un hotel delicado, exquisito, coqueto onde poder agradar os cinco sentidos, un gran escaparate para os amantes dos sabores de Galicia, elixido polos peregrinos do camiño de Santiago que necesitan e queren descansar nos confíns da terra.
Monte Pindo e Ézaro
Xusto en fronte de nós, alén do mar, podemos divisar o espectacular Monte Pindo, é un apéndice montañoso onde abundan rocas graníticas redondeadas e que acaba ao bordo do mar. No a alto, desde o seu miradoiro da Moa, a 627 metros de altitude, podemos visualizar o amplo e escarpado panorama costeiro que se estende aos seus pés (Fisterra, Corcubión, Cee, a praia de Carnota, punta de Caldebarcos). Este monte é considerado como un lugar mítico, en torno ao que se foron desenvolvendo numerosas lendas sobre os seus antigos poboadores, os celtas, e sobre as propiedades máxicas da zona. Denominóuselle Olimpo Celta, por ser un monte sacro para os celtas, que realizaban os seus sacrificios sobre aras pétreas.
Sen abandonar a zona non podemos deixar de visitar Ézaro, é a única parroquia do municipio que linda co mar, o océano Atlántico. Aínda que o que caracteriza e polo que é máis coñecida esta parroquia, é pola súa fervenza “Fervenza do Ézaro” onde o río Xallas impregna e determina todo o carácter do Concello de Dumbría. Atravésao de norte a sur, ata desembocar na súa máxima expresión en forma de fervenza, directamente sobre o océano Atlántico. A fervenza do río Ézaro está repleta de lendarias historias; desamores de princesas, poderes sobrenaturais, encantamentos, ritos, etc. Ademais é o único río de Europa que desemboca desta maneira sobre o mar.
Antes de converterse en fervenza, o río é retido por tres encoros; o de Fervenza, Castrelo e Santa Uxía. Estes lugares son recomendados pola súa beleza paisaxística, así como pola súa abundante flora e fauna autóctonas. Destacando especialmente as chamadas Pías ou Caldeiras, que son cavidades naturais construídas ao longo dos séculos polo río, bañadas por transparentes augas de cor turquesa. No último tramo o río ten un desnivel de 155 metros, e a altura da fervenza é de 40 metros.
É un espectáculo que se pode gozar tanto de noite como de día, e é que a fervenza se ve preciosa nunha noite clara e á luz da lúa, reflectindo esta en a auga que cae desde o alto.
Subindo ao Miradoiro do Ézaro poderemos gozar dunhas vistas excepcionais do mar, a vila de Ézaro e o cabo Fisterra.
Símbolos no Fin do Mundo
Aquí, xunto ao Faro de Fisterra, no mesmo final do Camiño de Santiago, atopamos unha infinidade de símbolos que renden homenaxe entre outros, aos peregrinos que o terminan.
Os máis curiosos, orixinais e que máis chaman a atención ao visitante, son as botas de bronce, orixinalmente eran dous, pero alguén arrincou e levou unha.
Tamén na vía principal, antes de chegar ao faro, verán o mouteira KM 0, este é un dos tres mouteiras máis fotografados do Camiño de Santiago, xunto co da entrada a Galicia polo Camiño Francés (pouco antes de chegar a O Cebreiro) e o do quilómetro 100, na Brea, tamén no Camiño Francés. Na foto, os peregrinos colócanse detrás da mouteira, e así inmortalizan a súa chegada ao mítico Finis Terrae de celtas e romanos.
Outro dos símbolos con máis reclamo para os peregrinos, é a cruz que se atopa literalmente no “final da terra”, xunto ao faro de Fisterra. A súa localización indica que se cumpriu o soño de todo peregrino que fai o camiño de Santiago, facelo ata ao final chegando ao cabo do “Fin do mundo”.
Na cruz, os peregrinos adóitanse desfacer de parte das súas pertenzas, a modo de promesa. É bastante curioso poder ver os diferentes obxectos que deixan aquí depositados, e o felices que son, podendo contemplar o mar con estas vistas tan marabillosas.
Un costume bastante popularizado, é a de queimar o calzado que levaron durante o camiño, xunto á cruz, a modo de liberación e descanso, aínda que non está permitido facer isto por medo a que se poida provocar un incendio.
Fin do Camiño
A condición de “fin da terra” é tamén un aliciente para emprender o Camiño de Santiago, pois todo viaxeiro desexa chegar sempre máis aló, ata o final do camiño.
Xa o historiador romano Lucius Florus conta como os lexionarios de Roma contemplaron con temor sacro a posta de sol sobre o océano, cando alcanzaron este punto, o Finis Terrae, no século II A.C. O Finisterrae, Finisterre ou Fisterra, como se denomina en Galicia, converteuse desde entón nun lugar obrigado para todo o que fixo xa a Ruta Xacobea.
Se a ruta de Santiago a Finisterre faise pola costa, o viaxeiro atopará en Noia unha pequena Compostela. Foi precisamente un arcebispo francés, Berenguel de Landoire, o que, mal recibido polos santiagueses, estableceu alí a súa residencia habitual, construíndo igrexas e palacios. Na boca da ría agrúpase o caserío da vila mariñeira de Muros, e deseguido a costa aberta cara a Fisterra. Unha costa con amplos areais, abertos ao océano e elevados montes ás costas os cales pode divisar na costa situada en fronte a vostede. O máis impresionante polos seus altos e misteriosos peñascos de granito rosado é o Monte Pindo, o Olimpo Celta dos galegos. E por fin, a vila de Fisterra, ao redor da súa praza do Ara Solis, nostálxico recordo do altar levantado polos romanos para adorar a posta do sol.
O camiño que leva ao extremo do cabo, arrinca xunto á igrexa románica de Santa María dás Areas, onde se conserva a imaxe do Santo Cristo da Barba Dourada. Na parte máis alta do monte, había unha ermida e unhas pedras talladas que daban ao lugar un carácter sacro.
Agora un faro, este faro, orienta o incesante desfilar de navíos por un dos lugares de máis intenso tráfico marítimo do mundo. Hoxe xa non estamos no fin da terra, pero si no fin do Camiño de Santiago. Só falta regresar. Regresar contentos e satisfeitos. O facer o Camiño de Santiago é unha condecoración que se pode ostentar sempre con orgullo. Se se chegou ata Fisterra, con máis razón.
